Τα άγρια χόρτα στην Κρητική Διατροφή

Reichardia picroides L. (Γαλατσίδα)

Σε άγονες και χέρσες τοποθεσίες με τρυφερούς βλαστούς που περιέχουν γαλακτώδη χυμό. Φυτό πολυετές, τα φύλλα και οι βλαστοί με γλυκιά γεύση. Χρήσεις: Κουζίνα: Τρώγεται ωμό ή βραστό μόνο του ή μαζί με άλλα χόρτα Λαϊκή Θεραπευτική: ελαφρό διουρητικό.

Scolymus hispanicus L. (Ασκρόλυμπος, Ασκόλυμπρος, Σκολύμπρι)

Ο Ισπανός, που δε γνώριζε ο Juan, το γαϊδουράγκαθο του Tournefort!..

Πολυετές φυτό που συναντούμε σε άγονα και χέρσα εδάφη χαμηλού υψομέτρου. Τα τελευταία χρόνια καλλιεργείται λόγω της σημαντικής του ζήτησης.

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Βραστό (ρίζες και φύλλα μετά την αφαίρεση των αγκαθιών) αλλά και φρικασέ με κατσίκι ή αρνί.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, νεφρολιθιάσεις, ανθιδρωτικό. Το νερό από τα βρασμένα φυτά εκτιμάται ιδιαιτέρως και πίνεται ως διουρητικό.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Οργανικά οξέα, βιταμίνες, μεταλλικά άλατα
• Ιστορία: Αναφέρεται από τον Θεόφραστο ως “λειμώνιος σκόλυμος”. Ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος αναφέρουν ότι η ρίζα του μεταξύ των άλλων είχε και αποσμητικές ιδιότητες.

Sonchus oleraceus L., Sonchus asper (Τσέχος, Ζοχός)

Κοινό ετήσιο φυτό με γαλακτώδη χυμό σε καλλιεργημένα και ακαλλιέργητα χωράφια που διατηρούν υγρασία.

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Βραστό ή τσιγαριστό αλλά και ωμό σε σαλάτες
• Λαϊκή Θεραπευτική: Αντίδοτο δηλητηρίων, τονωτικό, γαλακταγωγό. Οι Κρητικοί όταν μαγειρεύουν χοχλιούς (σαλιγκάρια) ρίχνουν στην κατσαρόλα και λίγο τσόχο ως αντίδοτο σε περίπτωση ύπαρξης δηλητηριώδους χοχλιού
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Ανόργανα στοιχεία και κυρίως ασβέστιο και σίδηρος, βιταμίνες (ασκορβικό οξύ, θειαμίνη, νιασίνη, ριβοφλαβίνη).
• Ιστορία: Αναφέρεται από τον Θεόφραστο και το Διοσκου­ίδη. Κατά τη μυθολογία ο Θησέας έφαγε τσόχους πριν αντιμετωπίσει τον Μινώταυρο.
• Ιδιότητες: Ο χυμός του έχει χρησιμοποιηθεί σε ασθένειες του ήπατος.

Capparis spinosa L. (Κάππαρη)

Έρπων θάμνος με (spinosa ) ή χωρίς (inermis) αγκάθια στους βλαστούς, στην παραλιακή και ημιορεινή ζώνη σε βράχους, τοίχους ή και καλλιεργούμενα χωράφια όπου θεωρείται ” ζιζάνιο”. Στον ιταλικό νότο καλλιεργείται.

Χρήσεις:

• Κουζίνα: μπουμπούκια και τρυφεροί βλαστοί τουρσί.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, διουρητικό.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Φλαβονοειδή και κυρίως ρουτίνη.
• Ιστορία: Ο Ιπποκράτης τη θεωρούσε αποχρεμπτικό, ενώ ο Διοσκουρίδης συνιστούσε να βράζεται σε ξύδι για στοματικές πλύσεις σε οδονταλγίες. Οι αρχαίοι Έλληνες τη θεωρούσαν αφροδισιακό. Ο Αγάπιος Λίνδος (17^ο αι.) γράφει “… θεραπεύει τη σπλήνα, φθείρει τους σκώληκες, ιατρεύει τους ζοχάδες, αυξάνει το σπέρμα, θεραπεύει το συκωτιών και τα πιασίματα, κινά το ουράς και τα καταμήνια, ωφελεί τα ρευματικά…”.

Mascara Como sum Mill. (Πρόβιος, Ασκορδούλακας, Βολβός)

Το όμορφο κρινάκι με το γευστικό βολβό σε καλλιεργημένες ή ακαλλιέργητες εκτάσεις σε υψόμετρο μέχρι και 900 μ., και που τελευταία μας έρχεται . από το Μαρόκο!

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Οι βολβοί τουρσί.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, τονωτικό, αφροδισιακό.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Κομισικό οξύ (δράση σαπωνίνης).
• Ιστορία: Ο Ιπποκράτης το συνιστούσε ως γαλακταγωγό και ως βοηθητικό της σύλληψης. Ο Διοσκουρίδης θεωρούσε το βολβό ευστόμαχο και κατά των αιμορροΐδων, πανάδων δέρματος και πιτυρίδας. Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Βυζαντινοί το θεωρούσαν αφροδισιακό, ενώ ο βουκολικός ποιητής Θεόκριτος το εκθειάζει ως τροφή των χωρικών.. Ο Αθηναίος τους διαχωρίζει ως προς την ποιότητα “..άριστοι είναι οι λεγόμενοι Βασιλικοί που έχουν κόκκινο χρώμα, δεύτεροι είναι οι Λυβικοίμε λευκό χρώμα και χειρότεροι από όλους είναι οι Αιγυπτιακοί..”. (Για τους Μαροκινούς δε λέει τίποτα..)
• Ιδιότητες: Διουρητικό.

Portulaca oleracea (Mill.) (Γλιστρίδα, Αντράκλα)

Στα ποτιστικά κηποχώραφα του καλοκαιριού.

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Ωμά φύλλα και βλαστοί σαλάτα αλλά και ως υποκατάστατο του αγγουριού στο τζατζίκι.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Ορεκτικό, τονωτικό, αντιπυρετικό.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: ω3 λιπαρό οξύ, φλαβονοειδή, καρδιακοί γλυκοζίτες, κουμαρίνες, οξαλικό οξύ, αμινοξέα, τανίνες.
• Ιστορία: Ο Ιπποκράτης τη συνιστούσε σε μητρορραγίες. Ο Διοσκουρίδης τη θεωρούσε επουλωτική πληγών και για τις παθήσεις του στομάχου και τις αιμορροΐδες.
• Ιδιότητες: Αντιχοληστερινικό, αντιπαρασιτικό, αναλγητικό, αντιφλογιστικό.

Crithmum maritimum (Κρίταμος)

Σε βράχους και πετρώδεις τοποθεσίες της παραθαλάσσιας ζώνης

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Ωμό σε σαλάτες, στην άλμη ή τουρσί.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Διουρητικό, αποτοξινωτικό.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Αιθέριο έλαιο (ευγενόλη, καρβακρόλη, πινένιο, Μανόλη, θυμόλη), μεταλλικά άλατα, ιώδιο, βιταμίνες, ω3 και ω6 λιπαρά οξέα.
• Ιστορία: Το κρήθμον του Θεοφράστου, αναφέρεται από τον Ιπποκράτη ως εμμηναγωγό, ενώ ο Διοσκουρίδης και ο Πλίνιος το θεωρούσαν τονωτικό και καθαρκτικό του αίματος.
• Ιδιότητες: Πηγή ιωδίου, βιταμίνης C και ω3 λιπαρών οξέων.

Plantago lanceolata L. (Πεντάνευρο)

Σε ακαλλιέργητα χωράφια με σχετική υγρασία της πεδινής και ημιορεινής ζώνης.

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Τσιγαριστό με άλλα χόρτα, και για τα περίφημα “καλιτσούνια”.
• Λαϊκή Θεραπευτική: Αντιβηχικό, για παθήσεις του αναπνευστικού αλλά και ως αντιαρθριτικό και αντιρρευματικό.
• Ιστορία: Κατά τον Διοσκουρίδη θεραπεύει τις δερματικές παθήσεις. Ο Γαληνός χρησιμοποιούσε τα πεντάνευρα ως αιμοστατικά και κατά της δυσεντερίας. Ο Πλίνιος το συνιστούσε κατά της φυματίωσης.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Βλεννώδεις ουσίες, και το χρωμογόνο ετεροσίδιο αουκουμποσίδη.
• Ιδιότητες: Αντιδιαρροϊκό, αποχρεμπτικό, μαλακτικό και επουλωτικό.

Petromarula pinnata L. (Μαρουλίδα, Πετροφυλλιά).

Ενδημικό της Κρήτης, διετές, χασμόφυτο σε σχισμές βράχων και παλαιούς τοίχους (Ενετικά τείχη Χανίων).

Χρήσεις:

• Κουζίνα: Τσιγαριστό μόνο ή με άλλα χόρτα.

Papaver rhoeas L. (Κουτσουνάδα, Παπαρούνα)

Η γνωστή μας παπαρούνα, άλλοτε (προ της ανακαλύψεως των ζιζανιοκτόνων), υπεύθυνη για το κόκκινο χαλί των αγρών μας. Χρήσεις: Κουζίνα: Τσιγαριστό με άλλα χόρτα αλλά και βραστό Λαϊκή Θεραπευτική: Αντιβηχικό, αντινευραλγικό και ηρεμιστικό

• Ιστορία: Κατά τη Μυθολογία μας όταν ο Κρόνος θυσιάστηκε με ένα χρυσό δρεπάνι, σταγόνες από το αίμα του έπεσαν στη γη και μεταμορφώθηκαν σε κόκκινες παπαρούνες. Ο Θεόφραστος αναφέρει ότι “φύεται “εν κριθαίς’”. Το όνομα ροιάς, αναφέρει ο Διοσκουρίδης, ότι το απέκτησε το φυτό “δια το ταχέως το άνθος αποβαλείν”. Το “κοκκινόλαδο” (εκχύλισμα ανθέων σε ελαιόλαδο) χρησιμοποιούσαν οι Κρητικοί σε εντριβές για νευραλγίες, επίσης έβραζαν άνθη μαζί με φλούδι από ρόδι και ζάχαρη και το έδιναν στα βρέφη κατά του κοκίτη.
• Ουσίες που έχουν απομονωθεί: Ο οπός (γαλακτώδης χυμός) του φυτού περιέχει τα αλκαλοειδή ροιαδίνη, ροιαγενίνη, ροιαερυθρίνη Ι και ροιαερυθρίνη ΙΙ. Το άνθος είναι πλούσιο σε βλενώδεις ουσίες και περιέχει ανθοκυάνες.
• Ιδιότητες: Καταπραϋντικό, μαλακτικό.

Τα παραπάνω είναι ένα ελάχιστο δείγμα των άγριων χόρτων της κρητικής διατροφής και θα χρειαζόταν σημαντικός χώ­ρος για να αναφερθούμε έστω και συνοπτικά στα υπόλοι­πα. Έτσι ας αναφέρουμε έστω μόνο τα ονόματα μερικών ακόμα που χρησιμοποιούνται κατά κόρον.

• Chrysanthemum coronarium L. (Μαντηλίδα)
• Chondrila juncea (Γλυκοσυρίδα)
• Cynara cornigera (Αγριαγκινάρα)
• Chenopodium album (Κλουβίδα)
• Βοrago officinalis (Μποράντζα)
• Anchusa azurea (Αγόγλωσσος)
• Αmaranthus sp. (Βλίτα)
• Leontodon tuberosus (Βυζίδα, Προβάτσα)
• Crepis commutata (Συρίδα)
• Crepis vesicaria ( Λεκανίδα, Κοκκινογούλα)
• Hypocheris radicata (Παχιές)
• Helminthotheca echioides (Χοιρομουρίδες, Μαλιότζες)
• Hirschfeldia incana (Μαύρη βρούβα)
• Sinapis sp (Βρούβα, Καψαθός, Λαψάνα)
• Τamus communis (Αβρωνιά)
• Allium ampeloprasum (Αγριόπρασο)
• Asparagus aphyllus (Σπαράγγι)
• Malva sylvestris (Μολόχα)
• Solanum nigrum (Στύφνος)
• Scandix sp (Αχάτζικας)
• Tordylium apulum (Καυκαλήθρα)
• Oenanthepimpineloides (Κουρνοπόδι)
• Foeniculum vulgare (Μάραθο)
• Daucus carota (Σταφυλίνακας, Άγριο καρότο)
• Urtica sp (Αγκινίδα, Τσουκνίδα)
• Prassium majus (Λαγουδόχορτο)
• Crocus cartwrightianus (Ζαφορά, Κρόκος για άρωμα και χρώμα στην τσικουδιά και. το πιλάφι)

Όπως φαίνεται ο Θεός “πέμπει πολλά” λαχανικά και άλλα τόσα αρωματικά βότανα στην ευλογημένη γη της Κρήτης, που στα χέρια της Κρητικιάς, που τα συλλέγει και τα μα­γειρεύει, αποκτούν την υπέρτατη διατροφική και γευστική τους διάσταση.

Πληροφορίες: Δρ Κώστας Οικονομάκης, e-mail: ceconom@nagref-cha.gr

---

Σελίδες: 1 2

Η καταχώρηση βρίσκεται στην κατηγορία Άρθρα για την Κρητική Διατροφή, Κρητική Διατροφή, Τοπικά Προϊόντα. Μπορείτε να μείνετε ενημερωμένοι μέσω RSS 2.0 feed.

Tags: αβρωνιά, Αγόγλωσσος, άγρια χόρτα, αγριομάρουλα, αγριόπρασα, αγριοραδίκι, ασκολίμπροι, ασκορδουλάκοι, Αχάτζικας, βλίτα, βολβοί, βρούβες, Βυζίδα, γαλατσίδα, γλιστρίδα, Γλυκοσυρίδα, Ζαφορά, ζόχος, κάππαρη, καυκαλήθρα, Κλουβίδα, Κοκκινογούλα, Κουρνοπόδι, κρητική διατροφή, κρητική κουζίνα, κρίταμος, λαγουδόχορτο, Λεκανίδα, Μαλιότζες, μαντηλίδα, μάραθο, μαρουλίδα, μολόχα, Μποράντζα, παπαρούνα, Παχιές, πεντάνευρο, ραδίκια, σπαράγγια, σταμναγκάθι, σταφυλίνακας, Στύφνος, Συρίδα, τσουκνίδα, Χοιρομουρίδες, χόρτα

Both comments and pings are currently closed.